รายงานผลการด าเน นงาน เร อง โครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงป 2552 โดย

Transcription

1 รายงานผลการด าเน นงาน เร อง โครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงป 2552 โดย นายประพนธ ธ ปะเตม ย เกษตรอ าเภอ (น กว ชาการส งเสร มการเกษตรช านาญการ) ส าน กงานเกษตรอ าเภอบางบ วทอง จ งหว ดนนทบ ร รายงานผลการด าเน นงานน เป นเอกสารประกอบการประเม นบ คคลเพ อแต งต งให ด ารงต าแหน ง เกษตรอ าเภอ (น กว ชาการส งเสร มการเกษตรช านาญการพ เศษ) ต าแหน งเลขท 5009 ส าน กงานเกษตรอ าเภอเม องนนทบ ร จ งหว ดนนทบ ร กรมส งเสร มการเกษตร พ.ศ.2554

2 ค าน า การจ ดท ารายงานผลการด าเน นงาน โครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงป 2552 ของอ าเภอบางบ วทอง จ งหว ดนนทบ ร คร งน เป นส วนหน งของการปฏ บ ต งาน ในบทบาทของเกษตรอ าเภอ บางบ วทองในการข บเคล อนกระบวนการด าเน นงานตามโครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงโดยย ดหล ก ปร ชญาเศรษฐก จพอเพ ยง จนท าให ผลการปฏ บ ต งานเป นท ประจ กษ ในหม เกษตรกรและประชาชนใกล เค ยง ซ งผลการด าเน นการได ร บการส งเสร มและสน บสน นจากหน วยงานภาค พร อมก บการพ ฒนา ให ด ข นเป น ล าด บ จนท าให ศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงม ผ สนใจเข าศ กษาด งานและน าความร ร ปแบบการพ ฒนาไป ปร บใช ให เก ดประโยชน ต อตนเอง การจ ดท ารายงานผลการด าเน นงานน ได ร บความอน เคราะห จากนายว จ ตร กมลวาร นทร เกษตรจ งหว ดนนทบ ร และน กว ชาการส งเสร มการเกษตรประจ าต าบลท กท านของส าน กงานเกษตรอ าเภอ บางบ วทอง จ งขอขอบค ณมา ณ โอกาสน และหว งเป นอย างย งว าแนวทางการด าเน นงานโครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง ป 2552 ของอ าเภอบางบ วทองท ม การด าเน นการจนประสบผลส าเร จสามารถเป น แนวทางและก อให เก ดประโยชน แก ผ เก ยวข องได ใช เป นแบบอย างในการปฏ บ ต งานให ประสบผลส าเร จต อไป ประพนธ ธ ปะเตม ย ก มภาพ นธ 2554

3 สารบ ญ หน า ความร ทางว ชาการหร อแนวค ดท ใช ในการด าเน นการ 1 สาระและข นตอนการด าเน นการ 8 ความย งยากในการด าเน นการ 9 ระยะเวลาด าเน นการ 10 ผลส าเร จของงาน 10 การน าไปใช ประโยชน 11 ป ญหาอ ปสรรคและข อเสนอแนะ 11 ผ ร วมด าเน นการ 12 ส วนของงานท ผ เสนอเป นผ ปฏ บ ต 12 เอกสารอ างอ ง 13

4 สารบ ญภาพ ภาพท หน า 1 แนวทางเศรษฐก จพอเพ ยง 3

5 ช อผลงาน โครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงป 2552 ความร ทางว ชาการหร อแนวค ดท ใช ในการด าเน นการ การด าเน นงานโครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง ป 2552 ของอ าเภอบางบ วทอง จ งหว ดนนทบ ร ได ท าการศ กษาความร ทางว ชาการหร อแนวค ดท ใช ในการด าเน นการ ด งน 1. หล กปร ชญาเศรษฐก จพอเพ ยง 2. โครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง ป หล กปร ชญาเศรษฐก จพอเพ ยง ส าน กงานคณะกรรมการพ ฒนาการเศรษฐก จและส งคมแห งชาต (2548) ได กล าวถ งความหมาย และ ประมวลกล นกรองพระราชด าร สของพระบาทสมเด จพระเจ าอย ห วฯ เร องเศรษฐก จพอเพ ยงซ งพระราชทานไว ในโอกาสต าง ๆ รวมท งพระราชด าร สอ น ๆ ท เก ยวข อง และได น าความกราบบ งคมท ลพระกร ณาทราบ ฝ าละอองธ ล พระบาทแล วทรงพระกร ณาปร บปร งแก ไขพระราชทานและทรงกร ณาโปรดเกล าฯ พระราชทาน พระบรมราชาน ญาต ตามท ขอพระมหากร ณา ตามหน งส อ ท รล.0003/18888 ลงว นท 29 พฤศจ กายน 2542 ส าน กราชเลขาธ การ ให น าไปเผยแพร ส งเสร มแนวทางปฏ บ ต ของท กฝ ายและประชาชนท ว ไป ด งน 1.1 เศรษฐก จพอเพ ยง เศรษฐก จพอเพ ยง เป นปร ชญาท พระบาทสมเด จพระเจ าอย ห วทรงม พระราชด าร ช ช แนะแนวทางการด าเน นช ว ตแก พสกน กรชาวไทยมาโดยตลอดนานกว า 30 ป เร มต งแต ในงานพ ธ พระราชทานปร ญญาบ ตรมหาว ทยาล ยเกษตรศาสตร เม อว นท 18 กรกฎาคม 2517 เป นต นมา เป นแนวทางของการพ ฒนาบนหล กแนวค ดพ งพาตนเอง และเม อเก ดว กฤต การณ ทางด านเศรษฐก จในป 2540 ได ทรงเน นย าแนวทางแก ไขเพ อให รอดพ น และสามารถด ารงอย ได อย างม นคงและย งย นภายใต กระแสโลกาภ ว ฒน และความเปล ยนแปลงต าง ๆ เศรษฐก จพอเพ ยง เป นปร ชญาช ถ งแนวการด ารงอย และ ปฏ บ ต ตนของประชาชนในท กระด บครอบคร ว ระด บช มชนจนถ งระด บร ฐ ท งในการพ ฒนาและบร หาร ประเทศให ด าเน นไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพ ฒนาเศรษฐก จเพ อให ก าวท นต อโลกย คโลกาภ ว ฒน ความพอเพ ยงหมายถ งความพอประมาณ ความม เหต ผล รวมถ งความจ าเป นท จะต องม ระบบภ ม ค มก นในต ว ท ด พอสมควรต อการม ผลกระทบใด ๆ อ นเก ดจากการเปล ยนแปลงท งภายนอกและภายใน ท งน จะต อง อาศ ยความรอบร ความรอบคอบ และความระม ดระว งอย างย ง ในการน าว ชาการต าง ๆ มาใช ในการ วางแผนและการด าเน นการท กข นตอนและขณะเด ยวก นจะต องเสร มสร างพ นฐานจ ตใจของคนในชาต โดยเฉพาะเจ าหน าท ของร ฐ น กทฤษฎ และน กธ รก จในท กระด บให ม ส าน กในค ณธรรม ความซ อส ตย ส จร ต และให ม ความรอบร ท เหมาะสม ด าเน นช ว ตด วยความอดทน ความเพ ยร ม สต ป ญญา และความรอบคอบ เพ อให สมด ลและพร อมต อการรองร บการเปล ยนแปลงอย างรวดเร วและกว างขวางท งด านว ตถ ส งคม ส งแวดล อมและว ฒนธรรมจากโลกภายนอกได เป นอย างด 1.2 หล กแนวค ดเศรษฐก จพอเพ ยง การพ ฒนาตามหล กส ตรเศรษฐก จพอเพ ยง ค อ การพ ฒนาท ต งอย บนพ นฐานของทางสาย กลางและความไม ประมาท โดยค าน งถ ง ความพอประมาณ ความม เหต ผล การสร างภ ม ค มก นท ด ในต ว ตลอดจนใช ความร ความรอบคอบ และค ณธรรม ประกอบการวางแผนการต ดส นใจและการกระท า ซ งม หล กพ จารณาอย 5 ส วน ด งน (1) กรอบแนวค ด เป นปร ชญาท ช แนะแนวทางการด ารงอย และปฏ บ ต ตนในทาง ท ควร จะเป นโดยม พ นฐานมาจากว ถ ช ว ตด งเด มของส งคมไทย สามารถน ามาประย กต ใช ได ตลอดเวลา

6 2 และเป นการมองโลกเช งระบบท ม การเปล ยนแปลงอย ตลอดเวลา ม งเน นการรอดพ นจากภ ยและว กฤต เพ อ ความม นคงและความย งย นของการพ ฒนา (2) ค ณล กษณะ เศรษฐก จพอเพ ยงสามารถน ามาประย กต ใช ก บการปฏ บ ต ตนได ในท ก ระด บโดยเน นการปฏ บ ต บนทางสายกลาง และการพ ฒนาอย างเป นข นตอน (3) ค าน ยาม ความพอเพ ยงจะต องประกอบด วย 3 ค ณล กษณะ พร อม ๆ ก น ด งน - ความพอประมาณ หมายถ ง ความพอด ท ไม น อยเก นไปและไม มากเก นไปโดยไม เบ ยดเบ ยนตนเองและผ อ น เช น การผล ตและการบร โภคท อย ในระด บพอประมาณ - ความม เหต ผล หมายถ ง การต ดส นใจเก ยวก บระด บของความพอเพ ยงน นจะต อง เป นไปอย างม เหต ผล โดยพ จารณาจากเหต ป จจ ยท เก ยวข องตลอดจนค าน งถ งผลท คาดว าจะเก ดข นจาก การกระท าน น ๆ อย างรอบคอบ - การม ภ ม ค มก นท ด ในต ว หมายถ ง การเตร ยมต วให พร อมร บผลกระทบและการ เปล ยนแปลงด านต าง ๆ ท จะเก ดข น โดยค าน งถ งความเป นไปได ของสถานการณ ต าง ๆ ท คาดว าจะเก ดข น ในอนาคตท งใกล และไกล (4) เง อนไข การต ดส นใจและการด าเน นก จกรรมต าง ๆ ให อย ในระด บพอเพ ยงน นต อง อาศ ยท งความร และค ณธรรมเป นพ นฐาน กล าวค อ - เง อนไขความร ประกอบด วย ความรอบร เก ยวก บว ชาการต าง ๆ ท เก ยวข องอย าง รอบด านความรอบคอบท จะน าความร เหล าน นมาพ จารณาให เช อมโยงก น เพ อประกอบการวางแผนและ ความระม ดระว งในข นปฏ บ ต - เง อนไขค ณธรรม ท จะต องเสร มสร างประกอบด วยม ความตระหน กในค ณธรรมม ความซ อส ตย และม ความอดทน ม ความเพ ยรใช สต ป ญญาในการด าเน นช ว ต (5) แนวทางปฏ บ ต /ผลท คาดว าจะได ร บ จากการน าปร ชญาของเศรษฐก จพอเพ ยงมา ประย กต ใช ค อการพ ฒนาท สมด ลและย งย น พร อมร บต อการเปล ยนแปลงในท กด าน ท งด านเศรษฐก จ ส งคม ส งแวดล อม ความร และเทคโนโลย

7 3 ทางสายกลาง พอประมาณ ม เหต ผล ม ภ ม ค มก นใน ต วท ด เง อนไขความร (รอบร รอบคอบ ระม ดระว ง) เง อนไขค ณธรรม (ซ อส ตย ส จร ต ขย นอดทน สต ป ญญา แบ งป น) น าส ช ว ต/เศรษฐก จ/ส งคม/ส งแวดล อม สมด ล/ม นคง/ย งย น/ ภาพท 1 แนวค ดเศรษฐก จพอเพ ยง ท มา :ส าน กพ ฒนาเกษตรกร กรมส งเสร มการเกษตร, 2552

8 4 1.3 หล กการความพอเพ ยง เศรษฐก จพอเพ ยงหมายถ งความพอเพ ยงต อไปน (1) พอเพ ยงส าหร บท กคน ท กครอบคร ว ไม ใช เศรษฐก จแบบทอดท งก น (2) จ ตใจพอเพ ยงท าให ร กและเอ ออาทรคนอ นได คนท ไม พอจะร กคนอ นไม เป น (3) ส งแวดล อมพอเพ ยงการอน ร กษ และเพ มพ นส งแวดล อมและท าให ย งช พ และท ามาหาก นได (4) ช มชนเข มแข งพอเพ ยง การรวมต วก นเป นช มชนท เข มแข ง จะท าให สามารถ แก ป ญหาต างๆ ได (5) ป ญญาพอเพ ยง ม การเร ยนร ร วมก นในการปฏ บ ต และปร บต วได อย างต อเน อง (6) อย บนพ นฐานว ฒนธรรมพอเพ ยง ว ฒนธรรมหมายถ งว ถ ช ว ตของกล มชนท ส มพ นธ อย ก บส งแวดล อมท หลากหลาย เศรษฐก จควรส มพ นธ และเต บโตข นจากงานทางว ฒนธรรมจ งจะม นคง (7) ม ความม นคงพอเพ ยง ไม ใช ว บวาบ เด ยวจนเด ยวรวยแบบกะท นห น เด ยวตกงานไม ม ก น ไม ม ใช ถ าเป นแบบน ประสาทมน ษย คงทนไม ไหวต อความผ นผวนท เร วเก น ส ขภาพจ ตจ งเส ย เคร ยด เศรษฐก จพอเพ ยงท ม นคงจ งท าให ส ขภาพจ ตด ข น 1.4 การน าปร ชญาเศรษฐก จพอเพ ยงมาปฏ บ ต (1) ความพอเพ ยงด านเศรษฐก จ - ลดรายจ าย สร างรายได ใช ช ว ตอย างพอควร - ค ดและวางแผนอย างรอบคอบ - ไม เส ยงเก นไป ม ทางเล อกรองร บ - พ งพาตนเองได - จ ดท าบ ญช คร วเร อน (2) ความพอเพ ยงด านส งคม - ช วยเหล อเก อก ลก น - ร ร กสาม คค - สร างความเข มแข งให ครอบคร วและช มชน (3) ความพอเพ ยงด านจ ตใจ - ม จ ตส าน กท ด - เอ ออาทร ประน ประนอม - น กถ งส วนรวมเป นหล ก - ซ อส ตย ส จร ต อดทน ความเพ ยร (4) การประกอบอาช พแบบเศรษฐก จพอเพ ยง - ท าไร นาสวนผสมและเกษตรผสมผสาน เพ อเป นจ ดเร มต นเศรษฐก จพอเพ ยง - ปล กผ กสวนคร ว ลดรายจ ายด านอาหารในครอบคร ว - ใช ป ยคอก และท าป ยหม กใช ร วมก บป ยเคม เพ อลดรายจ าย และช วยปร บปร ง บ าร งด น - เพาะเห ดฟางจากฟางข าว และเศษว สด เหล อใช ในไร นา - ปล กไม ผลสวนหล งบ านและปล กไม ไว ใช สอย - ปล กพ ชสม นไพรช วยส งเสร มส ขภาพอนาม ย

9 5 - เล ยงปลาในร องสวน ในนาข าวและสระน า เพ อเป นอาหารโปรต นและรายได เสร ม - เล ยงไก พ นเม องและไก ไข ประมาณ ต ว เพ อเป นอาหารต อครอบคร ว - การท าก าซช วภาพจากม ลส กร หร อว ว เพ อ ใช เป นพล งงานในคร วเร อน - ท าสารสก ดช วภาพจากเศษพ ชผ กผลไม และพ ชสม นไพร ใช ในไร นา 1.5 การประย กต ใช เศรษฐก จพอเพ ยง (1) พ จารณาจากความสามารถในการพ งพาตนเองเป นหล ก ท เน นความสมด ลท ง 3 ค ณล กษณะค อ พอประมาณ ม เหต ผล และม ภ ม ค มก น มาประกอบการต ดส นใจในเร องต าง ๆ เป นข นเป น ตอน รอบคอบ ระม ดระว ง พ จารณาถ งความพอด พอเหมาะ พอควร และพร อมร บการเปล ยนแปลงท ม องค ประกอบครอบคล มท ง 5 ประการ ค อ 1) ด านจ ตใจ ม จ ตใจเข มแข ง ฝ กตนเอง ม จ ตส าน กท ด เอ ออาทร ประน ประนอม และน กถ งประโยชน ส วนรวมเป นหล ก 2) ด านส งคม ม ความช วยเหล อเก อก ลก น ร ร กสาม คค สร างความเข มแข ง ให ครอบคร วและช มชน ร จ กผน กก าล ง ม กระบวนการเร ยนร ท เก ดจากรากฐานท ม นคงแข งแรง 3) ด านเศรษฐก จ ด ารงช ว ตอย อย างพอด พอม พอก น สมตามอ ตภาพ และ ฐานะของตนประกอบอาช พส จร ต ด วยความขย นหม นเพ ยร อดทน ใช ช ว ตเร ยบง าย โดยไม เบ ยดเบ ยน ตนเองและผ อ น ม รายได สมด ลก บรายจ าย ร จ กการใช จ ายของตนเองและครอบคร วอย างม เหต ผลเท าท จ าเป น ประหย ด ร จ กการเก บออมเง นและแบ งป นผ อ น 4) ด านเทคโนโลย ร จ กใช เทคโนโลย ท เหมาะสม สอดคล องก บความต องการและ ภ ม น เวศพ ฒนาเทคโนโลย จากภ ม ป ญญาท องถ นมาใช ให เก ดประโยชน ต อตนเองและส งคม 5) ด านทร พยากรธรรมชาต และส งแวดล อม ร จ กใช และจ ดการอย างฉลาด และรอบคอบสามารถเล อกใช ทร พยากรท ม อย ให เก ดความย งย นส งส ด (2) พ จารณาความร ค ค ณธรรม ม การศ กษาเร ยนร และพ ฒนาตนเองอย างต อเน อง (ท งภาคทฤษฎ และการปฏ บ ต จร ง) ในว ชาการต าง ๆ ท เก ยวข องก บการด ารงช ว ต ใช สต ป ญญาในการ ต ดส นใจต าง ๆ อย างรอบร รอบคอบ และม เหต ผลท จะน าความร ต าง ๆ เหล าน นมาปร บใช อย างม ข นตอน และระม ดระว งในการปฏ บ ต ม ความตระหน กในค ณธรรม ม ความซ อส ตย ส จร ต ม ความเพ ยรความอดทน และใช สต ป ญญาอย างชาญฉลาดในการด าเน นช ว ตในทางสายกลาง ค ณธรรมท ท กคนควรจะศ กษาและน อมน ามาปฏ บ ต ม 4 ประการ ค อ ประการแรก ค อ การร กษาความส ตย ความจร งใจต อต วเองท จะประพฤต ปฏ บ ต แต ส งท เป นประโยชน และเป นธรรม ประการท 2 ค อ การร จ กข มใจตนเอง ฝ กใจตนเองให ประพฤต ปฏ บ ต อย ในส จจะความด ประการท 3 ค อ ความอดทน อดกล น และอดออมท จะไม ประพฤต ล วงความส ตย ส จร ต ไม ว าด วยเหต ประการใด ประการท 4 ค อ การร จ กละวางความช ว ความท จร ต และร จ กสละประโยชน ส วนน อย ของตนเพ อประโยชน ส วนใหญ ของบ านเม อง ค ณธรรม 4 ประการน ถ าแต ละคนพยายามปล กฝ งและบ าร งให เจร ญงอกงามข นโดยท ว ก นแล วจะช วยให ประเทศชาต บ งเก ดความส ข ความร มเย น และม โอกาสท จะปร บปร งพ ฒนาให ม นคง ก าวหน าต อไปได ด งประสงค

10 6 1.6 การด าเน นช ว ตตามแนวทางเศรษฐก จพอเพ ยงภาคการเกษตร ว ถ ช ว ตของเกษตรกรไทยในป จจ บ น ได ร บผลกระทบจากการเปล ยนแปลงด านเศรษฐก จ ส งคมและสภาพแวดล อมทางธรรมชาต ท าให ม ต นท นการผล ตส ง ม รายได ไม เพ ยงพอและเป นหน ส นจ ง จ าเป นต องปร บระบบการเกษตรของคร วเร อนให สอดคล องก บสภาวะการผล ต และการตลาดในป จจ บ น ความเหมาะสมของระบบน เวศเกษตร โดยใช แนวทางเศรษฐก จพอเพ ยง ซ งจะท าให คร วเร อนเกษตรกรม ความม นคงในอาช พ และม ค ณภาพช ว ตท ด ข นอย างย งย นต อไป ลดรายจ าย เพ อเป นการประหย ด ลดรายจ ายในครอบคร ว และเป นผลด ต อส ขภาพ การท าพ ชผ ก สวนคร วร วก นได เป นอาหารส าหร บการบร โภคในคร วเร อนน บเป นงานอด เรกท สร างความส มพ นธ ท ด ใน ครอบคร วพ อ แม ล ก ม เวลาพ ดค ยก นและช วยก นท างาน แม ไม ม พ นท ก สามารถท าสวนคร วในบ านได เช น การปล กพร กในกระถาง หร อปล กในภาชนะแขวน ฯลฯ พ ชท ปล กก เป นพ ชท ใช เป นประจ าในคร วเช น พร ก มะเข อ ถ วฝ กยาว ตะไคร กระเพรา ผ กกาดต าง ๆ เป นต น เพ มรายได การเพ มรายได โดยใช ทร พยากรท ม อย ในคร วเร อนให เก ดประโยชน ส งส ด ในการสร างรายได เช น การถนอมอาหารและแปรร ปงานฝ ม อในห ตถกรรมส งประด ษฐ การผล ตกล าไม ดอก ไม ประด บ เล ยงส ตว ประมง เพาะถ วงอก เพาะเห ด เป นต น ท าให ม รายได เพ มข นจากท าก จกรรมการเกษตร ขยายโอกาส เก ดจากการพ ฒนาศ กยภาพตนเอง ครอบคร วช มชน โดยการร วมม อการสร างอาช พได เหมาะสมก บ ทร พยากรท ม อย อย างค มค า บ ตร-หลาน ได ร บการศ กษาส งข น ช มชนม ความเข มแข งสามารถรวมก นจ ดหา ตลาดแหล งเง นท น และเคร อข าย มาใช ในการประกอบอาช พอย างย งย น ท าให ครอบคร วม ความม นคงและ อบอ นต อไปเศรษฐก จพอเพ ยงด านการเกษตร เกษตรกรสามารถด าเน นช ว ตตามแนวทางเศรษฐก จพอเพ ยง ได ด วยการท าการเกษตรท ผล ตเพ อการบร โภคในครอบคร วก อน ถ าม เหล อจ งจ าหน ายเป นรายได ต วอย างท เห นได ช ดค อการท าเกษตรทฤษฎ ใหม ท แบ งพ นท เป นส วน ๆ พ นท นาข าว พ ชไร พ ชผ ก ไม ผล สระน าและ บร เวณบ าน เพ อให ม ก จกรรมการผล ตท หลากหลาย ม ผลผล ตออกท กฤด กาล ม รายได ประจ าว น ส ปดาห เด อนและป การท าการเกษตรแบบน สามารถท าให ในท กขนาดพ นท ต งแต ขนาดเล ก 1-2 ไร จนถ งฟาร ม ขนาดใหญ 1.7 หล กส าค ญของเศรษฐก จพอเพ ยง การกระท าใด ๆ ให ม ความพอเพ ยง หมายถ ง ท าพอประมาณ ด วยเหต และผลการพ ฒนา ต องเป นไปตามล าด บข นตอนต องสร างระบบภ ม ค มก นในต ว เพ อสามารถเผช ญและอย รอดจากผลกระทบ ท เก ดจากการเปล ยนแปลงท งภายนอกและภายในต องม ความรอบร ความรอบคอบ และความระม ดระว ง อย างย งในการน าว ชาการต าง ๆ มาใช ในการวางแผนและด าเน นการท กข นตอนต องเสร มสร างพ นฐานจ ตใจ ของคนในประเทศให ส าน กในค ณธรรม จร ยธรรมและศ ลธรรม ต องด าเน น ช ว ตด วยความอดทน ความเพ ยร ม สต ป ญญาและความรอบคอบสร างความสมด ลและความพร อมต อการรองร บการเปล ยนแปลงในด านต าง ๆ การปฏ บ ต ตามแนวเศรษฐก จพอเพ ยงในระด บเกษตรกร แนวทางหน งท เกษตรกร สามารถปฏ บ ต ได ค อเกษตรทฤษฎ ใหม ซ งม ข นตอน ด งน ข นท 1 เป นแนวทางการจ ดการพ นท เกษตรกรรมในระด บครอบคร วเพ อให พออย พอก น สมควรแก อ ตภาพในระด บประหย ดไม อดอยากและเล ยงตนเองได

11 7 ข นท 2 การรวมกล มในร ปสหกรณ ร วมแรงในการผล ตจ ดการตลาดและพ ฒนาสว สด การ ของช มชนในร ปแบบต าง ๆ เป นการสร างความสาม คค ภายในท องถ นและเตร ยมความพร อมก อนก าวส โลก ภายนอก ข นท 3 ต ดต อประสานงานก บภายนอกเพ อจ ดหาท นหร อแหล งเง น เช น ธนาคารหร อ บร ษ ทห างร านเอกชนมาช วยในการล งท นและพ ฒนาค ณภาพ ช ว ต แนวทางพระราชด าร จะเป ดโอกาสให เกษตรกรประย กต ใช ความร ภ ม ป ญญาและความค ด สร างสรรค ท เหมาะสมก บสภาพแวดล อมในแต ละท องถ น สน บสน นการรวมต วก น โดยอาศ ยท นทางส งคม หร อว ฒนธรรมเป นพ นฐานสร างองค กรหร อเคร อข ายท เข มแข งในช มชนหร อระด บเคร อข ายธ รก จเอกชน 2. โครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง ป 2552 ส าน กพ ฒนาเกษตรกร กรมส งเสร มการเกษตร (2552) ได ระบ ว าตามนโยบายและแนวทางในการ ด าเน นงานส งเสร มการเกษตร ป 2552 ผลส าเร จของงานภายใต การใช หล กปร ชญาเศรษฐก จพอเพ ยงใน การด าเน นงานและการบร หารจ ดการท กระด บน นม เป าหมายส งส ดท เกษตรกรอย ด ม ส ขอย างย งย น ตามแนวปร ชญาเศรษฐก จพอเพ ยงโดยด าเน นการจ ดต งศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงต งแต ป 2550 จนถ ง ป จจ บ น และใช เป นสถานท ถ ายทอดความร ว ชาการด านการเกษตรและเทคโนโลย การผล ต และการจ ดการ ท เหมาะสมตามแผนการผล ต โดยใช เวท ช มชนและกระบวนการเร ยนร ในการถ ายทอดความร เพ อให เกษตรกร ได มาเร ยนร ร วมก นและน าไปปฏ บ ต ในฟาร มตนเอง และผล ตอาหารหลากหลายชน ดบร โภคอย างเพ ยงพอ ในคร วเร อนและช มชน ศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง ประกอบด วย ศ นย หล ก ศ นย เคร อข าย และการจ ดการ เคร อข าย ศ นย เร ยนร ซ งแต ละศ นย ม องค ประกอบย อยท แตกต างก น ด งน 2.1 ศ นย หล ก ม องค ประกอบด งต อไปน (1) ท ต งศ นย ได แก แปลงเร ยนร ต าง ๆ แปลงเกษตรทฤษฎ ใหม แปลงเกษตรของ ปราชญ ชาวบ าน แปลงหน งต าบลหน งฟาร ม แปลงไร นาสวนผสมหร อเกษตรผสมผสาน แปลงเร ยนร ถ ายทอดความร ให ก บเกษตรกรท จะเข าร วมกระบวนการเร ยนร และผ สนใจท ว ไป (2) ศ นย หร อแปลงด งกล าวม ก จกรรมท หลากหลาย สอดคล องก บแนวค ดเศรษฐก จ พอเพ ยงและตรงก บความต องการของช มชน ได แก ม การจ ดการทร พยากรเกษตรในฟาร มอย างม เหต ผลม การลงท นท พอประมาณส าหร บเกษตรกร และม ความหลากหลายของก จกรรมท ลดความเส ยงจากการ ปล กพ ชเช งเด ยวส งผลให ม อาหารบร โภคเพ ยงพอ (3) ม เกษตรกรต นแบบ หร อปราชญ ชาวบ าน หร อ เจ าของแปลงเร ยนร ท ม ความ สม ครใจสละเวลาเป นคร หร อว ทยากร ในการถ ายทอดแนวค ดและความร ในการจ ดท าแปลงหร อศ นย เร ยนร ด งกล าว (4) ม การจ ดกระบวนการการเร ยนร จ ดหล กส ตรท เน นปฏ บ ต จร งส าหร บการเร ยนร ด านการเกษตรและการด ารงช ว ตแนวเศรษฐก จพอเพ ยง โดยใช กระบวนการเร ยนร แบบม ส วนร วมใน ร ปแบบต าง ๆ ซ งม ว ชาหล ก ๆ ได แก ปร ชญาเศรษฐก จพอเพ ยง เกษตรกรทฤษฎ ใหม เกษตรผสมผสาน บ ญช ฟาร ม (5) สามารถร บเกษตรกรเข าร วมเร ยนร ได โดยม การจ ดตารางเวลา ก าหนดน ด หมายระหว างว ทยากรก บผ เร ยน โดยสม ครใจท งสองฝ าย (6) เป นแม ข ายของเคร อข ายศ นย เร ยนร ในร ศม รอบ ๆ หม บ าน หร อต าบล

12 8 (7) ม บ นท กรายช อ ท อย และประเด นห วข อการเร ยนร ท ผ เร ยนจะน าไปปฏ บ ต เพ อ เป นประโยชน ส าหร บเจ าหน าท และว ทยากรในการต ดตามผล 2.2 ศ นย เคร อข าย ม องค ประกอบด งต อไปน (1) ท ต งศ นย ได แก แปลงเร ยนร ต าง ๆ เช น แปลงไม ผล แปลงผ ก หร อฟาร มปศ ส ตว ประมง ท ม ก จกรรมเฉพาะด าน อาจเป นแปลงของเกษตรกรด เด น แปลงหน งต าบลหน งฟาร ม แปลงหน ง อ าเภอหน งฟาร ม จ ดถ ายทอด/จ ดสาธ ต ซ งม สถานท เพ ยงพอท จะเป นจ ดน ดพบ หร อจ ดเวท แลกเปล ยน เร ยนร (2) ศ นย หร อแปลงด งกล าว ม ก จกรรมเฉพาะสาขา เฉพาะเร อง ท สอดคล องก บ แนวค ดเศรษฐก จพอเพ ยง (3) ม เกษตรกรต นแบบหร อเจ าของแปลงเร ยนร ท ม ความสม ครใจสละเวลาเป นคร หร อว ทยากรในการถ ายทอดแนวค ดและความร ในการจ ดท าแปลงด งกล าว (4) ม การจ ดกระบวนการเร ยนร จ ดหล กส ตรท เน นการปฏ บ ต จร งส าหร บเร ยนร ด าน การเกษตรเฉพาะเร อง แต ให อย บนพ นฐานเศรษฐก จพอเพ ยง โดยใช กระบวนการโรงเร ยนเกษตรกรหร อ กระบวนการเร ยนร แบบม ส วนร วมในร ปแบบต าง ๆ แต ม ว ชาหล กเฉพาะเร อง (5) สามารถร บเกษตรกรเข าร วมเร ยนร ได โดยม การจ ดตารางเวลา ก าหนดน ด หมายระหว างว ทยากรก บผ เร ยนโดยสม ครใจท งสองฝ าย (6) เป นศ นย ล กข ายของเคร อข ายศ นย เร ยนร ในร ศม รอบ ๆ หม บ าน หร อต าบล (7) ม บ นท ก ช อ ท อย และ ประเด นห วข อการเร ยนร จะน าไปปฏ บ ต เพ อเป น ประโยชน ส าหร บเจ าหน าท และว ทยากรในการต ดตามผล สาระและข นตอนการด าเน นการ หล กการและเหต ผล ศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงเป นเคร อข ายแหล งว ชาการและเทคโนโลย การเกษตรเฉพาะ ด านหร อสาขาต าง ๆ ของ ศ นย บร การและถ ายทอดเทคโนโลย การเกษตรประจ าต าบล(ศบกต. )โดยเป น สถานท ฝ กท กษะและความช านาญด านการเกษตรท สอดคล องก บความต องการของช มชนในแต ละพ นท เพ อให เกษตรกรสามารถเร ยนร และฝ กท กษะความช านาญท เหมาะสมก บศ กยภาพของตนเอง ควบค ไปก บ การท าความเข าใจแนวทางเศรษฐก จพอเพ ยง โดยด าเน นการพ ฒนาฟาร มสาธ ต/แปลงเร ยนร ต าง ๆ ท ม อย ในช มชนให เป นศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง เน นให น กว ชาการส งเสร มการเกษตรผ ร บผ ดชอบต าบลเป น ผ จ ดการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง และร วมด าเน นการก บอาสาสม ครเกษตรหร อว ทยากรเกษตรกร ใน การบร หารจ ดการศ นย เร ยนร ฯ ว เคราะห และวางแผนฟาร มจ ดท าบ ญช ด าเน นการผล ตตามแนวเศรษฐก จ พอเพ ยง และเกษตรทฤษฎ ใหม ภายใต เทคโนโลย การผล ตและการจ ดการท เหมาะสมตามแผนการผล ต เพ อให ได ผลผล ตท ม ค ณภาพตรงก บความต องการของตลาดโดยให ม การใช เวท ช มชน และกระบวนการการ เร ยนร แบบม ส วนร วมในการถ ายทอดความร เพ อให เกษตรกรได มาเร ยนร ร วมก น และน าไปปฏ บ ต ในฟาร ม ของตนเอง เพ อผล ตอาหารได หลากหลายชน ด ม บร โภคอย างเพ ยงพอในคร วเร อนและช มชน และน า ป ญหาอ ปสรรคท พบมาพ ดค ยและหาแนวทางการแก ป ญหาร วมก น รวมท งวางแผนการพ ฒนาช มชน ร วมก นตามแนวเศรษฐก จพอเพ ยงต อไป ส าน กงานเกษตรอ าเภอบางบ วทอง จ งหว ดนนทบ ร ได ร บจ ดสรรเป าหมายด าเน นงาน โครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง ป 2552 จ านวน 2 ศ นย เป นศ นย หล ก 1 ศ นย ศ นย เคร อข าย

13 9 1 ศ นย ซ งอ าเภอได ด าเน นการค ดเล อกพ นท เป าหมายและวางแผนพ ฒนาให เป นศ นย เร ยนร การเกษตร พอเพ ยงส าหร บเกษตรกรในอ าเภอได ศ กษาแนวค ด และว ธ การท าการเกษตรตามแนวเศรษฐก จพอเพ ยง เพ อน าไปปฏ บ ต อย างเหมาะสมต อไป ว ตถ ประสงค 1. เป นจ ดเร ยนร ด านการเกษตรตามแนวทางเศรษฐก จพอเพ ยง โดยเป นเคร อข าย ของศ นย บร การและถ ายทอดเทคโนโลย การเกษตรประจ าต าบล และเป นสถานท เกษตรกรสามารถน า ป ญหา อ ปสรรคท ตนพบในการท าการเกษตร ตลอดจนความส าเร จจากการท าการเกษตร มาพบปะพ ดค ย ก น และหาแนวทางแก ไขป ญหาร วมก น 2. เพ อให เกษตรกรได เร ยนร และสามารถน าไปปฏ บ ต ในด านการผล ตพ ช ส ตว ประมง ฯลฯ ให ม อาหารบร โภคพอเพ ยงในคร วเร อน เป าหมาย การด าเน นการตามโครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง ป 2552 ม การ ถ ายทอดความร ให เกษตรกรผ านศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงของอ าเภอบางบ วทอง จ งหว ดนนทบ ร จ านวน 40 ราย ข นตอนการด าเน นการ 1. ประช มเจ าหน าท ผ ร บผ ดชอบศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง ในการประช มส าน กงานเกษตร อ าเภอประจ าเด อน (District Monthly Meeting : DM ) เพ อช แจงโครงการศ นย เร ยนร การเกษตร พอเพ ยง ป 2552 และวางแผนการด าเน นงานพ ฒนาศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง 2. ร วมก บเจ าหน าท ผ ร บผ ดชอบศ นย เร ยนร ฯ ท ง 2 ศ นย ปร บปร งข อม ลพ นฐานของศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงและส อประกอบการถ ายทอดความร ซ งจะต องร วมก นในการด าเน นการจ ดหาข อม ล ตรวจสอบข อม ล การจ ดท าส อต างๆท ใช ประกอบการถ ายทอดความร ให ก บเกษตรกร 3. ก าหนดหล กเกณฑ การร บสม ครและค ดเล อกเกษตรกรจ านวน 40 ราย เข ามาเร ยนร ในศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง และต ดตาม ก าก บด แลการร บสม ครและค ดเล อกเกษตรกรให เป นไปตาม หล กเกณฑ ท ก าหนด 4. จ ดกระบวนการเร ยนร แก กล มเป าหมาย เข าร วมการจ ดเวท เร ยนร ให ก บเกษตรกรท เข ามา เร ยนร ใช กระบวนการเร ยนร แบบม ส วนร วม จ านวน 3 คร ง 5. เผยแพร ประชาส มพ นธ ศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงโดยใช การประชาส มพ นธ ผ านผ น า ท องถ น ก าน น ผ ใหญ บ าน สมาช กองค การบร หารส วนต าบล การประช ม และจดหมายข าว 6. รายงานผลการด าเน นงาน ความย งยากในการด าเน นการ 1. การอบรมเกษตรกรม ป ญหาเกษตรกรว างไม ตรงก น จ งต องม การปร บเปล ยนว นและเวลาการ ฝ กอบรมตามสถานการณ เช นอบรมในว นพระ ว นธรรมสวนะ ฯลฯ หร อเป นว นปกต แต เป นช วงบ าย ซ ง สามารถแก ไขป ญหาได เป นอย างด 2. การประสานงานหน วยงานภาค ในพ นท บางคร งอาจไม ว าง เน องจากม การเปล ยนแปลงว น และเวลาการอบรมตามสถานการณ (ข อ 1) จ งได แก ไขเร องน โดยปร บเปล ยนว ทยากรหน วยงานภาค ใน อ าเภอใกล เค ยงแทน

14 ระยะเวลาท ด าเน นการ การจ ดท าผลการด าเน นงานเพ อขอร บการประเม นคร งน ได ด าเน นในแต ละข นตอน ด งน 1. วางแผนการจ ดท ารายงาน ส งหาคม ก นยายน ตรวจเอกสารท เก ยวข อง ก นยายน พฤศจ กายน รวบรวมข อม ลเพ อจ ดท าผลงาน ธ นวาคม ว เคราะห ข อม ลและเร ยบเร ยงผลงาน มกราคม จ ดท ารายงานผลการด าเน นงาน ก มภาพ นธ ผลส าเร จของงาน เช งปร มาณ 1. จ ดประช มเจ าหน าท ผ ร บผ ดชอบศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง เพ อช แจง รายละเอ ยดโครงการฯและวางแผนการด าเน นงาน ผลการประช มปรากฏ ด งน 1.1 การก าหนดก จกรรมการเกษตรของแต ละศ นย - ศ นย หล ก (ศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงต าบลละหาร) ก จกรรมภายใน ศ นย ได แก การท าเกษตรทฤษฎ ใหม การผล ตผ กปลอดภ ยจากสารพ ษ การปล กผ กไร ด น การท าน าหม ก ช วภาพส ตรต างๆ และการใช สารสก ดสม นไพรไล แมลง - ศ นย เคร อข าย (ศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงต าบลล าโพ) ก จกรรมภายใน ศ นย ได แก การท าไร นาสวนผสม ประกอบด วย การท านา การเล ยงปลา การผล ตก าซช วมวล การท า น าหม กช วภาพ และการผล ตเห ด 1.2 หล กส ตรการเร ยนร หล กส ตรการลดต นท นการท านา โดยการใช ป ยอ นทร ย และน าหม กช วภาพ 2. ด าเน นการปร บปร งข อม ลพ นฐานของศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง จ ดท าส อ ประกอบการถ ายทอดความร ให ก บเกษตรกร ด งน 2.1 ปร บปร งข อม ลพ นฐานของศ นย ฯ ได แก จ ดท าป ายแผนผ งศ นย ฯ ปร บปร ง ข อม ลว ชาการและก จกรรมภายในศ นย ฯ จ ดท าบอร ดประชาส มพ นธ ก จกรรมศ นย ฯ 2.2 จ ดท าส อประกอบการเร ยนร ได แก เอกสารประกอบการเร ยนร เร องการลด ต นท นการท านา และแผ นพ บ 3. ด าเน นการร บสม ครและค ดเล อกเกษตรกรได จ านวน 40 ราย 4. จ ดอบรมเกษตรกรตามกระบวนการเร ยนร แบบม ส วนร วม แบ งการอบรม เป น 3 คร ง โดยม ประเด นการเร ยนร ด งน - คร งท 1 ประเด นการเร ยนร เร อง ปร ชญาเศรษฐก จพอเพ ยงและการด าเน นตาม แนวพระราชด าร ศ นย หล ก ว นท 6 พฤษภาคม 2552 ศ นย เคร อข ายว นท 7 พฤษภาคม คร งท 2 ประเด นการเร ยนร เร องการลดต นท นการท านา โดยบรรยายความร เร องการป องก นก าจ ดศ ตร ข าวโดยว ธ ผสมผสาน การท าน าหม กช วภาพส ตรต างเพ อใช ในนาข าว พ ชสม นไพรท ใช ในการไล แมลง น าหม กช วภาพในการย อยสลายตอซ งข าว ศ นย หล ก ว นท 20 พฤษภาคม 2552 ศ นย เคร อข ายว นท 21 พฤษภาคม 2552

15 - คร งท 3 ประเด นการเร ยนร เร องการท าป ยช วภาพส ตรต างๆ โดยการฝ ก ปฏ บ ต การผล ตน าหม กช วภาพส ตรต างๆ ได แก การท าน าหม กจากพ ชสม นไพรใช ในการไล แมลง การท าน าหม กช วภาพย อยสลายตอซ งข าว ศ นย หล ก ว นท 6 ม ถ นายน 2552 ศ นย เคร อข ายว นท 7 ม ถ นายน การเผยแพร ประชาส มพ นธ ม การประช มช แจง ก าน นผ ใหญ บ าน ฯลฯ ในการ ประช มประจ าเด อน จ านวน 1 คร ง และม หน งส อแจ งการประชาส มพ นธ โดยใช จดหมายข าว ประชาส มพ นธ แจ งให องค กรปกครองส วนท องถ นเพ อ แจ งให ก บสมาช กองค การบร หารส วนต าบล ท กต าบลจ านวน 1 คร ง เช งค ณภาพ เกษตรกรจ านวน 40 ราย ได ร บความร การเกษตรตามแนวทางหล กปร ชญาเศรษฐก จ พอเพ ยงและน าความร ท ได จากการอบรม น าไปปฏ บ ต ด งน - ปร ชญาเศรษฐก จพอเพ ยงและการด าเน นตามแนวพระราชด าร จ านวน 40 คน ค ดเป นร อยละ การลดต นท นการท านา จ านวน 32 คน ค ดเป นร อยละ 80 - การท าป ยช วภาพส ตรต างๆ จ านวน 40 คน ค ดเป นร อยละ การน าไปใช ประโยชน 1. ส าน กงานเกษตรอ าเภอบางบ วทอง จ งหว ดนนทบ ร ใช เป นข อม ลหร อแนวทางในการ พ ฒนาปร บปร งการด าเน นงานศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงในป ต อ ๆ ป 2. ส าน กงานเกษตรอ าเภอบางบ วทอง จ งหว ดนนทบ ร ใช เป นข อม ลประชาส มพ นธ ก จกรรมต าง ๆ ของศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงเกษตรกรร จ กและเข าเร ยนร ในศ นย การเร ยนร การเกษตรพอเพ ยงด งกล าวเพ มมากข น ป ญหาอ ปสรรคและข อเสนอแนะ ป ญหาอ ปสรรค 1. เกษตรกรเป าหมายท เข าร วมการจ ดกระบวนการเร ยนร ม ความหลากหลายแตกต าง ก นท งในเร องของอาย พ นฐานความร และความต องการความร ท าให ม ความยากล าบากในการจ ด กระบวนการเร ยนร 2. การจ ดกระบวนการเร ยนร อย างต อเน องอย างน อย 3 คร ง เป นจ านวนท น อยเก นไป ท าให เกษตรกรขาดความต อเน อง บางคร งจ งไม สามารถร วมก จกรรมท าให เก ดความร น าไปปฏ บ ต ในไร นา ของตนเองให ม ประส ทธ ภาพ ข อเสนอแนะ 1. ควรม การผล กด นให เกษตรกรท ผ านการอบรมท ศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงม การ รวมกล มก นเป นแกนน าในการขยายผลและพ ฒนาการเกษตรของช มชนตามแนวทางหล กปร ชญาเศรษฐก จ พอเพ ยงต อไป 2. ควรม การบ รณาการโครงการฯ ท เก ยวข องของศ นย เร ยนร ฯ ตามแนวทางหล กปร ชญา เศรษฐก จพอเพ ยง ท ด าเน นการในหน วยงานส งก ดกระทรวงเกษตรและสหกรณ เพ อเก ดพล งการพ ฒนา และการใช ทร พยากรต างๆ ร วมก นและเก ดความย งย น

16 12 3. ควรให เกษตรกรม ส วนร วมในการวางแผนและก าหนดระยะเวลาการฝ กอบรม ตลอดจนก าหนดว ธ การการจ ดกระบวนการเร ยนร ท เหมาะสม เพ อให เกษตรกรสามารถเข าร บการอบรมได ตลอดหล กส ตรต อเน องท กคร ง 4. ควรก าหนดให ม การจ ดกระบวนการเร ยนร อย างต อเน อง ประมาณ 6 คร ง/ป ซ ง สามารถน าเกษตรกรมาฝ กอบรม น าความร ความเข าใจไปประย กต ในไร นาของตนเองได อย างเป นร ปธรรม 5. การจ ดกระบวนการเร ยนร อย างต อเน องน น จ าเป นต องม ว ทยากรกระบวนการท ม ความร ความสามารถและท กษะท ด จ งควรม การฝ กอบรมเจ าหน าท ในเร องการเป นว ทยากรกระบวนการ ด วย ผ ร วมด าเน นการ 1. นางสาวท ชากร บ เกต น กว ชาการส งเสร มการเกษตรปฏ บ ต การ ส ดส วนความร บผ ดชอบของ ผลงาน ร อยละ นางสาวพรภ ส ข จ ตภ กด น กว ชาการส งเสร มการเกษตร ส ดส วนความร บผ ดชอบของ ผลงาน ร อยละ 10 ส วนของงานท ผ เสนอเป นผ ปฏ บ ต การด าเน นการโครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยงป 2552 ส วนของผ เสนอปฏ บ ต ประกอบด วยก จกรรมต างๆ ได แก จ ดประช มเจ าหน าท ผ ร บผ ดชอบศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง และ วางแผนการด าเน นงานตามโครงการ ด าเน นการปร บปร งข อม ลพ นฐานของศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง จ ดท าส อประกอบการถ ายทอดความร ให ก บเกษตรกร ก าหนดหล กเกณฑ การร บสม ครและค ดเล อกเกษตรกร เข ามาเร ยนร ในศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง จ ดอบรมเกษตรกรตามกระบวนการเร ยนร แบบม ส วนร วม การเผยแพร ประชาส มพ นธ และรายงานผลการด าเน นงาน รวมเป นส ดส วนของผ เสนอร อยละ 80

17 13 เอกสารอ างอ ง ส าน กพ ฒนาเกษตรกร กรมส งเสร มการเกษตร.2552.ค ม อแนวทางการด าเน นงานโครงการศ นย เร ยนร การเกษตรพอเพ ยง ป (อ ดส าเนา) ส าน กงานคณะกรรมการพ ฒนาการเศรษฐก จและส งคมแห งชาต การสร างขบวนการข บเคล อน เศรษฐก จพอเพ ยง.